معرفی استان همدان اتاق بازرگانی همدان

معرفی استان همدان

موقعیت استان

همدان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین

این شهر اولین پایتخت تشکیلات حکومتی در ایران بوده که در آن دوره هگمتانه نام نهاده شده است که اقوام وسلسله های متفاوتی نظیر مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، سلجوقیان و زندیان به دلیل آب و هوای مناسب و موقعیت منحصر به فرد، امکان دسترسی به نقاط مختلف کشور، رونق تولید و بازار مورد توجه قرارداده و بعنوان پایتخت خود انتخاب نموده اند. مشهور است که مادها قصری موسوم به هفت حصار در آن ساختند همچون قصر عجایب هفتگانه‌ی بابل که آثارآن اکنون درشهر همدان به جا مانده است. در زمان پادشاهان آن دیاکو، فرورتیش، هووخشتره و اژی‌دهاک هگمتانه به اوج شکوه رسید و به پرجمعیت‌ ترین و پررونق‌ترین شهر دنیای زمان خود تبدیل شد.

وجودآثار باستانی نظیرقلعه ها، تپه ها، آرامگاههای متفاوت از پیامبران، دانشمندان، عرفا و شاعران و بازار قدیمی استان همواره نشانگر غنای فرهنگ، تمدن و اقتصاد این سرزمین است. هم اکنون شهر همدان در دامنه شرقی کوه الوند واقع گردیده است که یکی از پنج شهر تاریخی، فرهنگی ایران شناخته شده و مرکز استانی به همین نام است که در حدود سیصد و سی کیلومتری جنوب غربی تهران قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی و مرزهای استان

استان همدان با حدود 19491 کیلومترمربع مساحت که 1/19 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد، منطقه‌ای کوهستانی است که در غرب ایران قرار گرفته است. این استان از شمال به استان‌های زنجان و قزوین و از جنوب به استان لرستان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به استان کرمانشاه و قسمتی از استان کردستان محدود می‌شود. براساس آخرین تقسیمات کشوری، استان همدان دارای 9 شهرستان ( همدان ـ بهارـ رزن ـ اسدآباد ـ تویسرکان ـ نهاوند ـ ملایر ـ کبودرآهنگ و فامنین ) 27 شهر، 23 بخش، 72 دهستان و 1085 آبادی دارای سکنه است.

اقلیم و آب و هوا

استان همدان در منطقه غرب کشور و در سرزمینی بلند وکوهستانی واقع شده که اختلاف بلندترین و پست‌ترین نقطه آن بیش از 2000 متر محاسبه شده است. ارتفاع بلندترین نقطه استان (قله الوند) ازسطح دریا 3574 متر و ارتفاع پست‌ترین نقطه (آبادی عمرآباد از دهستان پیشخور) از سطح دریا 1555 متر می‌‌باشد. به طور کلی، آب وهوای استان همدان از توده‌های هوایی مدیترانه که از غرب وارد کشور می‌شود، متأثر است. موقعیت استان و ارتفاع به نسبت زیاد آن سبب می‌شود که توده‌هایی از هوای مرطوب و باران‌زا که به ویژه از سوی غرب وارد کشور می‌شوند، قسمت اعظم رطوبت خود را در آن ریزش نمایند.

وضعیت اجتماعی استان

جمعیت و ویژگی‌های آن
طبق نتایج مقدماتی نفوس و مسکن در سال 1390 جمعیت استان همدان در حدود 1700000 نفر اعلام شده است. بر اساس برآوردهای انجام شده جمعیت استان همدان در سال 1389 حدود 1699588 نفر می باشد که از این تعداد حدود 62 درصد آن ساکنین شهرهای استان و 38 درصد نیز جمعیت روستایی استان را تشکیل می دهند.جمعیت استان را در سال 1389 نیمی مردان و نیم دیگر را زنان تقریبا به طور مساوی تشکیل می دهند.سهم عمده جمعیت استان همدان در این گروه سنی 64 - 25 سال ( جمعیت فعال و نیروی کار ) با اختصاص 43.5 درصد از کل می باشد که این نشانه جوان بودن جمعیت استان همدان در سال 1389 می باشد.

جمعیت استان همدان در سالهای 89-1385

عنوان	سال 85	سال 86	سال 87	سال 88	سال 89	میانگین نرخ رشد
استان همدان	1703267	1701638	1700493	1699815	1699588	0/06-
شهری	980771	998295	1016736	1036002	1053624	8/1
روستائی	722496	703343	683757	663813	645964	77/2 -

ماخذ: مرکز آمار ایران (سا ل های 89-86 برآوردی می باشد)

وضعیت اشتغال و بیکاری
اشتغال و بیکاری از جمله موضوع های اساسی اقتصاد هر کشوری است، به گونه ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی تلقی می شود. نرخ بیکاری یکی از شاخص هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می گیرد. بر همین اساس بررسی نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار در سال 1389 نشان می دهد نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) در کشور 38/3 بوده است. ضمن آنکه نرخ مشارکت در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است. در استان همدان در سال 1389، 38.7 درصد از جمعیت در سن کار (10 ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بوده اند که این رقم در سال 1388 معادل 41.2 درصد بوده است.

بررسی نرخ بیکاری نیز نشان می دهد در سال 1389 ، 13.5 درصد از جمعیت فعال در کل کشور بیکار بوده اند. همچنین نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی وضعیت بیکاری در استان همدان و مقایسه آن با سال 1388 نیز نشان می دهد نرخ بیکاری در سال 1389 به سطح 13.9 درصد رسیده است و نسبت به سال قبل حاکی از آن است که جمعیت فعال با کاهش همراه بوده و بنابراین مشخص می گردد که اگرچه نرخ بیکاری کاهش یافته، اما بخشی از این کاهش به دلیل کاهش جمعیت فعال رخ داده است.
بررسی اشتغال در بخش های عمده اقتصادی نشان می دهد که در سال 1389 بخش خدمات با 48.6 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است و در مراتب بعدی بخش های صنعت با 32.2 درصد و کشاورزی با 19.2 درصد قرار دارند. این ارقام در سال 1389 در استان همدان در بخش کشاورزی 26.5 درصد، صنعت 28.6 درصد و در بخش خدمات 44.9 درصد بوده است. در سال 1389 سهم بخش کشاورزی نسبت به سال قبل با کاهش و سهم بخش صنعت و خدمات با افزایش همراه بوده است.

همچنین بررسی وضعیت بیکاری و اشتغال در صول سال 1389 در استان نشان می دهد بیشترین نرخ بیکاری در فصل زمستان و با نرخ 17.6 درصد بوده است.

عدم تعادل در بازار کار هم در بعد تقاضا و هم در بعد عرضه نیروی کار، این بازار را با بحران و مشکل مواجه ساخته است. درطرف تقاضا رشد اندک بخشهای مختلف اقتصادی، سرمایه گذاری ناکافی، مکانیزه شدن و جایگزینی سرمایه به جای نیروی کار و در طرف عرضه افزایش جمعیت، افزایش نرخ مشارکت زنان، تغییر ساختار جمعیت از نظر تحصیلات سن و .... در برهم زدن تعادل و افزایش بیکاری موثر بوده اند. ضمن آنکه وجود ظرفیت های خالی تولید که نهایتاً‌ افزایش هزینه های سربار و افزایش قیمت تمام شده را به دنبال دارد. عدم استفاده بهینه از ظرفیتهای تولیدی در استان و مهمتر از همه عدم سرمایه گذاری های مولد و اشتغالزا از جمله عواملی است که در افزایش تورم و رکود و به تبع آن بیکاری در استان موثر بوده وادامه این روند اثرات مخرب تری را به دنبال خواهد داشت.

وضعیت اقتصادی استان

در میان شاخص های اقتصاد کلان، تولید ناخالص داخلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا به عنوان مهمترین شاخص عملکرد اقتصادی در تجزیه وتحلیل ها و ارزیابی ها مورد استفاده قرار می گیرد.کل ارزش ریالی محصولات نهایی تولید شده توسط واحدهای اقتصادی مقیم کشور در دوره زمانی معین (سالانه یا فصلی) را تولید ناخالص داخلی می نامند.

تولید ناخالص داخلی (GDP) استان همدان به قیمت جاری در سال 1388 به میزان 58355 میلیارد ریال بوده است که سهمی معادل 1/5 درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده است. در این سال سهم بخش‌های عمده «کشاورزی و ماهیگیری»، «صنعت و معدن»، «خدمات» و «ساختمان، آب، برق و گاز» به ترتیب برابر 22.4، 11.5، 57.3 و 8.8 درصد می‌باشد که نمایانگر گرایش بیشتر به سمت فعالیت‌های خدماتی و کشاورزی در سطح استان است.سهم بخش های مذکور در سال 1387 به ترتیب 20.2، 12.7، 57.5 و 9.6 درصد بوده است.

همدان به قیمت جاری در سال 1388 به میزان 58355 میلیارد ریال بوده است که سهمی معادل 1/5 درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده است. در این سال سهم بخش‌های عمده «کشاورزی و ماهیگیری»، «صنعت و معدن»، «خدمات» و «ساختمان، آب، برق و گاز» به ترتیب برابر 22.4، 11.5، 57.3 و 8.8 درصد می‌باشد که نمایانگر گرایش بیشتر به سمت فعالیت‌های خدماتی و کشاورزی در سطح استان است.سهم بخش های مذکور در سال 1387 به ترتیب 20.2، 12.7، 57.5 و 9.6 درصد بوده است.

تورم و شاخص بهای کالاها وخدمات مصرفی

دستیابی به سطح قابل قبولی از رشد قیمتها به گونه ای که هم به رشد اقتصادی کمک کند و هم ثبات اقتصادی را به همراه داشته باشد یکی از هدفهای مهم تمام سیاستگذاران اقتصادی می باشد. امروزه توجه به تورم و جلوگیری از افزایش بی رویه آن نه تنها به دلیل ایجاد ثبات و امنیت اقتصادی دارای اهمیت است بلکه برخی معتقدند آسیب پذیری قشر فقیر جامعه از این پدیده نسبت به سایر عوامل دیگر نسبتاً‌ بیشتر می باشد. بررسی روند قیمتها در اقتصاد ایران همواره نشان از وجود نرخ تورم از سالیان دور تاکنون بوده که این موضوع به عنوان یک معضل ساختاری، در کشور شناخته می شود.

بر اساس شواهد قسمت عمده تورم در سالهای اخیر، به دلیل اتکاء شدید منابع بودجه دولت به عواید نفت، انتظارات تورمی جامعه، نقدینگی انباشته و .... می باشد. اصلی ترین و مهمترین زیان ناشی از تورم، عدم اطمینان به شرایط آتی است که سبب نااطمینانی و بی ثباتی در قیمت ها می گردد که این اثر می تواند اثر نامطلوبی بر تخصیص منابع و کارایی فعالیت های اقتصادی داشته باشد. چرا که با افزایش نا اطمینانی، کارایی مکانیزم قیمت در تخصیص بهینه منابع دچار اختلال شده و نهایتاً تاثیر منفی بر روی تولید خواهد گذاشت. لذا شناخت ماهیت تورم به عنوان یکی از موضوعات مورد توجه علم اقتصاد کلان و ارائه راهکار اجرایی جهت کاهش آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

بررسی روند تغییر شاخص بهای خرده فروشی کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران (شاخص تورم)نشان می دهد این شاخص در اسفند ماه سال 1389 به عدد 228.2 رسید که نسبت به سال قبل 12.4 درصد افزایش یافته است که در مقایسه با 10.8 درصد افزایش در سال 1388، با افزایشی معادل 1.6 واحد درصد مواجه گردیده است. کمترین افزایش در خرداد ماه معادل 8.3 درصد و بیشترین افزایش در اسفند ماه معادل 19.9 درصد بوده است. متوسط سالانه شاخص کل در استان همدان نیز در سال 1389 معادل 241 بوده که نسبت به سال قبل 12.9 واحد افزایش داشته است.

بررسی وضعیت شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی ( در اسفند ماه 1389 ) در استان همدان و کشور نشان می دهد استان همدان با شاخصی بالاتر از شاخص کشور مواجه بوده است که از بالا بودن نسبی قیمت ها در این استان حکایت می کند. مقایسه شاخص سه گروه اصلی " خوراکی ها و آشامیدنیها "، " مسکن ، آب ، برق ، گاز و سایر سوخت ها " و " حمل و نقل " با ضرایب اهمیت 28/49 ، 28/6 و 11/97 که نقش بیشتری در رشد شاخص دارند نشان می دهد در استان همدان شاخص این سه گروه بالاتر از میانگین کشوری قرار گرفته است. در بین گروههای اصلی، گروههای " پوشاک و کفش " ، "ارتباطات " و " بهداشت و درمان " در سال 1389 از شاخص کشوری پایین تر بوده اند.

سیمای گردشگری استان همدان

شهرستان همدان

استان همدان با مساحتی حدود 20 هزار کیلومتر مربع در مرکز نیمه غربی ایران واقع شده است .موقعیت خاص این منطقه، استان همدان را از زمانهای قدیم به یکی از مهمترین شریانهای ارتباطی ایران با غرب وشمال غرب وجنوب کشور تبدیل ساخته است.علاوه براین استقرار اقوام کهن مانند کاسیها و پس از آن مادها ،هخامنشیان و اشکانیان این منطقه را به محل نشو ونمای تمدنهای باستانی تبدیل نموده است.آثار مهمی همچون تپه گیان، تپه نوشیجان و تپه هگمتانه گواهی بر این مدعاست. همدان در دوره اسلامی نیز دستخوش تحولات تاریخی مهمی بوده است.حضور سادات علوی در دوره سلجوقیان زمینه ساخت بنای مهمی چون گنبد علویان را فراهم ساخته است.در دوره دیلمیان نیزحضور بوعلی سینا دانشمند بزرگ تاریخ را در زمان وزارت شمس الوله دیلمی در همدان فراهم ساخت .آرامگاه این دانشمند بزرگ ارزشی بر ارزش شهر افزوده است.در زمان صدارت ایلخانان وعلاقمند شدن آنان به تاریخ وفرهنگ ایران به بازسازی بنای تاریخی استر ومردخای وباباطاهر انجامید.در دوره قاجار نیز مسجد جامع وبازار شهر با راسته های متنوع آن ساخته شد.در دوره پهلوی نیز خانه ها وحمام های متعددی چون حمام قلعه، حمام محله حاجی وحمام ارامنه ساخته شد. همچنین همدان با دارا بودن 9 شهرستان به نامهای نهاوند،تویسرکان،ملایر،رزن،فامنین، بهار، اسدآباد،کبودرآهنگ وهمدان به عنوان مرکز استان ،جمعیتی بالغ بر 1.7 میلیون نفر، آثار فرهنگی تاریخی وطبیعی بسیاری را در خود جای داده است . در حال حاضر 11روستای هدف گردشگری درهمدان شامل حبشی ، خاکو، سیمین ابرو، علیصدر ،گشانی ،مانیزان ،ورکانه ،قلعه جوق ،پری،کاج واشتران درحال مطالعه هستند .دارا بودن قابلیت های بالقوه وبالفعل درخصوص ایجاد تاسیسات ورزشی وتفریحی مثل : کوهنوردی ، اسکی روی چمن ، سنگ نوردی ، قایق سواری ، اسب سواری ، دوچرخه سواری و...شامل می شود.

آثار تاریخی ونقاط دیدنی شهر همدان: تپه هگمتانه موزه هگمتانه کلیسای گریگوری استپانوس مقدس، کلیسای ارامنه انجیلی ،مدرسه نور(ارامنه)

بناهای متفرقه، حمام ارامنه،سنگ نبشته های گنجنامه ،مجسمه شیر سنگی:آرامگاه بوعلی ،آرامگاه باباطاهر، برج قربان ،گنبد علویان ،آرامگاه استر ومرد خای، بازار همدان ،کاروانسراها

تعداد آثاراستان همدان 1750 وآثار ثبتی استان 868 مورد و تعداد 24 مورد تاسیسات گردشگری می باشد .

درحال حاضر 11 موزه که تحت نظر اداره کل میراث فرهنگی می باشنددر استان همدان فعال هستند. ازاین تعداد 7موزه در همدان وچهار موزه در شهرستانهای ملایر-تویسرکان-نهاوند و اسدآباد فعال هستند. 2موزه دیگر نیز تحت نظر دانشکده کشاورزی وحفظ آثار وارزشهای دفاع مقدس فعالیت مینمایند.

تعداد مناطق نمونه گردشگری دراستان 28 مورد شامل (سراب گیان-سرکان- علیصدر- حیدره- نوشیجان- لالجین- سد اکباتان- باغ میوه- تاریکدره - دره مرادبیک- دامنه شمالی الوند- سدکلان ملایر- تالاب آق گل ملایر- منطقه لشکر در-سامن- دره شهرستانه تویسرکان- تپه قلندرسیاه- تپه گزندر- ملحمدره- تالاب پیرسلیمان- تلاب حسین آبادچهاردولی- سدشیرین سو- بوستان ابوذر-بغراطی-درجزین–آبرومند-وهنان-پهن آباد).می توان نام برد و تنوع فرهنگی با حضور اقوام مختلف دراستان نظیر لر،کرد ،ترک ،لک وفارس این قابلیت استان کوچک رادر اذهان می نماید.

صنایع دستی استان همدان

استان همدان با قدمتی بیش از 5000 سال ،شهری تاریخی است که پتانسیلهای صنایع دستی را سینه به سینه از پدران خود به ارث برده است.وجودبیش از 150 رشته صنایه دستی بیانگر هویت ملی وفرهنگی مردم همدان است.مهمترین صنایع دستی استان عبارتنداز سفال وسرامیک (لالجین)،قالی وگلیم،مصنوعات چوبی،فلزی،سنگی،چرمی و رودوزی های سنتی.

سیمای کشاورزی استان همدان

مقدمه

بخش کشاورزی ومنابع طبیعی بدلیل داشتن نقش حیاتی در تامین غذای موردنیاز جامعه ، تحقق امنیت غذایی و توسعه پایدار ، یکی از مهمترین بخش های اقتصادی کشور محسوب می شود .این بخش به لحاظ توانمندیهای قابل توجه در منابع و عوامل تولید از جمله اراضی مستعد کشاورزی و منابع طبیعی و ذخایر غنی ژنتیکی ، توانسته جایگاه مناسبی در اقتصاد کشور واستان را کسب نماید و نقش موثری در تولید ناخالص داخلی ، افزایش صادرات غیر نفتی و اشتغال نیروی کاررا عهده دار باشد. حدود 4 میلیون نفر از جمعیت کشور ( معادل 22.8 درصد از شاغلین ) در بخش کشاورزی فعالیت می نمایند و اشتغال سایر بخشها (نظیر صنایع تبدیلی ، حمل و نقل ، تجارت ، صادرات و... ) نیز وابستگی بالایی به کشاورزی دارند. 13.9 درصد از تولید ناخالص ملی( به قیمت جاری) ،21درصد صادرات غیرنفتـی و 11 درصدارزش افزوده کشورمتعلق به بخش کشاورزی است .

{جایگاه و وضعیت کنونی بخش کشاورزی استان همدان}

استان همدان علی رغم پاره ای محدودیت های اقلیمی ، از دیر باز بدلیل بهره مندی نسبی از پتانسیل های آب و خاک و همچنین موقعیت جغرافیایی استقرار آن ، از جمله قدیمی ترین کانون های شکل گیری جوامع کشاورزی و نیز از جمله مناطق مستعد گسترش فعالیت های زراعی ، باغی و دامی کشور محسوب می شود.استان همدان با توجه به ویژگیهای جغرافیایی و ذخائر ژنتیکی مهمی چون بذریونجه، سیر ، گردو ، گوسفند نژادمهربان و ... از دیر باز به عنوان یکی از قطب های تولید کشاورزی در کشور مطرح بوده و سهم به سزایی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد . این استان 1.2 درصد از وسعت ، 2.4 درصد از جمعیت کشـــور ، 4.5 درصد از تولیدات بخش کشاورزی و 3.4 درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است . کشاورزی استان همدان با 142.8 هزار بهره بردار مستقیم و بالغ بر 40 هزار نفر شاغل مرتبط (صنایع تبدیلی–خدمات دامپزشکی و کلینیک های گیاهپزشکی ، شرکت های آبیاری تحت فشارو...) ، 30 % از اشتغال، 5میلیون تن انواع تولیدات کشاورزی ، 28% از ارزش افزوده استان رابه خود اختصاص داده است .سطح زیر کشت اراضی زراعی استان 636 هزار هکتار ( 403 هزار هکتار آن دیم و 233 هزار هکتار آبی) وسطـــح زیر کشت باغات استان 68.3 هزار هکتار( 65 هزارهکتارآبی و 3.3 هزار هکتار دیم) و کشـــت گلخانه ای 77 هکتـــــار می باشد . لازم به ذکر است از مجموع اراضی آبی مستعد اجرای عملیات آبیاری نوین دراستان تاکنون 105 هزارهکتار زیر پوشش سیستم های نوین آبیاری قرارگرفته است . وجود 14 واحد تولید قارچ خوراکی ، 6 مجتمع گلخانه ای و 8 هزار تن انواع گیاهان دارویی ازدیگر قابلیتهای زیر بخشهای زراعی و باغی استان محسوب می شود. این استان دارای6.9 میلیون واحد دامی و 10میلیون قطعه طیور گوشتی و تخمگذار ، 1198 واحد صنعتی دام ، طیور ، اسب ، شـــتر مــرغ ، پرندگان زینتی ، تولید بالغ بر 83 میلیون قطعه تخم چشم زده ماهی قــــزل آلا و بچه ماهی ، 1.8 میلیون قطعه ماهیان زینتی، 4133 تن تولید آبزیان و 2000 بهره بردار زنبور عسل و 5 مجتمع دامپروری ، می باشد. مجموعه قابلیت های فوق،موجب تولیدسالیانه 5 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی شده است که ظرفیت فـــرآوریحدود 3.5 میلیون تن آن در300 واحد صنایع تبدیلی کشاورزی استان فراهم شده است و برای مابقی نیز می باید صنایع مورد نیاز ایجاد شود.

شرح

وسعت

کیلومتر مربع

جمعیت

میلیون نفر

تراکم نسبی جمعیت درکیلومترمربع

جمعیت روستایی

هزار نفر

تعداد

بهره برداران کشاورزی

هزار نفر

میزان تولیدات بخش

میلیون تن

استان

19494

1.7

722

142.8

نسبت از کشور

درصد

1.2

2.4

نفر

3.3

4.5

جایگاه استان و تولیدات بخش کشاورزی همدان در مقایسه با استانهای همجوار و غرب کشور

ردیف	شرح	حجم	واحد	سهم بری استان از کشور( درصد)	سهم بری استان از منطقه( درصد)	رتبه استان در کشور	رتبه استان در منطقه
1	وسعت	19491	کیلومتر	1.2	11.2	24	7
2	جمعیت	1.703	میلیون نفر	2.4	18.3	14	3
3	تعداد بهره برداران کشاورزی	142.8	هزاربهره بردار	3.3	18.7	12	2
4	سهم از ارزش GDP	28	درصد	1.75	17.5	-	-
5	سرانه GDP	24.62	میلیون ریال	-	-	18	3
6	ارزش افزوده بخش کشاورزی	10181	میلیاردریال	3.9	24.3	10	1
7	تولیدات بخش کشاورزی	5	میلیون تن	4.5	27.3	9	1
8	تولیدات زراعی	3.820	میلیون تن	4.6	27.3	6	1
9	تولیدات باغی	582	هزارتن	3.2	31.3	13	1
10	تولیدات دامی	598	هزارتن	4	22	9	1
11	گندم	719	هزارتن	5.7	19	6	2
12	جو	280	هزارتن	7.7	27.3	3	2
13	سیب زمینی	1	میلیون تن	21	56	1	1
14	یونجه	570	هزارتن	10.6	40	3	1
15	سیر	24	هزارتن	50.7	93.7	1	1
16	گیاهان دارویی	8	هزارتن	8	48	3	1
17	قارچ	2.5	هزارتن	3	34	7	1
18	گردو	52	هزارتن	12	31	1	1
19	انگور	343	هزارتن	12	45.5	3	1
20	آلو	11.7	هزارتن	4.3	37	4	1
21	سیب درختی	74.3	هزارتن	2	23	10	2
22	آلبالو	4.1	هزارتن	3	32	10	1
23	هلو	47.3	هزارتن	4.7	26	9	1
24	گوشت قرمز	35	هزارتن	3.4	17.2	12	2
25	گوشت مرغ	61	هزارتن	3	18.6	15	1
26	شیر	458	هزارتن	4.3	22.6	9	1
27	تخم مرغ	21	هزارتن	2.6	28.4	8	1
28	آبزی پروری	744	واحد	1.2	8.9	17	4
29	اجرای سیستم های نوین آبیاری	101.7	هزار هکتار	16	54	3	1

30	تعداد واحد های صنایع تبدیلی (دارای مجوز از جهاد کشاورزی)	133	کارگاه	12.6	25.4	9	1
31	تولید شیر مایع پاستوریزه	216	هزارتن	4.3	23.7	7	1
32	تولید پنیر به روش UF	19	هزارتن	6.3	35.8	4	1
33	تولید انواع خامه	12.5	هزارتن	4.4	27.3	7	1
34	تولید پنیر پاستوریزه	21	هزارتن	3.5	28.6	9	1

(( استانهای همجوارو غربی شامل: کردستان- کرمانشاه-لرستان- مرکزی–قزوین- زنجان–ایلام و همدان می باشد))

بخش صنعت و معدن استان

بخش صنعت

استان همدان استانی است با پتانسیلهای مناسب در بخش صنعت و معدن که در شاهراه ورودی غرب کشور قرار گرفته و تواناییهای بالقوه ای جهت ایجاد سرمایه گذاری و دسترسی به بازارهای غرب کشور را داراست. شهرستان همدان نسبت به سایر شهرستان ها مهمترین مرکز صنعتی استان محسوب می شود و نیمی از فعالیت های صنعتی استان همدان در این شهرستان استقرار دارد. در شهرستان همدان محور جاده همدان ـ دوراهی کبودرآهنگ به دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی با بازار بزرگ مصرف تهران ـ کرج، قطب های صنعتی قزوین و ساوه و جاده ترانزیتی اروپا و همچنین احداث شهرک صنعتی بوعلی در این مسیر و نیز به سبب شرایط مساعد توپوگرافی و ارزانی اراضی صنعتی دارای بیشترین تمرکز از نظر تولید و اشتغال صنعتی می باشد. پس از آن محور جاده همدان ـ کرمانشاه به دلیل قرارگیری در امتداد محور قبلی و به علت وجود اراضی مناسب صنعتی در رتبه دوم و محور جاده همدان-ملایر در رتبه بعدی از نظر تمرکز صنعتی قرار دارند. دومین شهرستان و مرکز مهم صنعتی شهرستان ملایر است که سهم آن از فعالیت های صنعتی استان حدود 15 درصد برآورد شده است. در ادامه شهرستان بهار به عنوان سومین مرکز مهم صنعتی است که عمده صنایع آن در منطقه صنعتی چشمه قصابان و محور جاده همدان ـ کرمانشاه متمرکز می باشد.

در سال 1391 تعداد 1492 فقره پروانه بهره برداری معتبر در سطح استان وجود دارد که در بین گروه های مختلف صنعتی پراکنده شده است. در این بین گروه صنایع کانی غیر فلزی با 357 فقره پروانه بهره برداری، اشتغال 7041 نفر و سرمایه گذاری 4004 میلیارد ریال نزدیک به 3/1 (یک سوم) سرمایه گذاری در استان را تشکیل داده است و گروه صنایع غذایی و آشامیدنی با 232 فقره پروانه بهره برداری ، اشتغال 6764 نفر و سرمایه گذاری1280 میلیارد ریال و گروه صنایع شیمیایی مشتمل بر محصولات لاستیکی، پلاستیکی ، شیمیایی و فرآورده های حاصل از نفت با 259 فقره پروانه بهره برداری، اشتغال 3940 نفر و سرمایه گذاری 999 میلیارد ریال رتبه های دوم و سوم را از ابعاد میزان اشتغال و سرمایه دارا می باشند. در بخش محصولات لاستیک و پلاستیک به علت سهمیه بندی مواد اولیه در سالهای گذشته گذاری اقبال زیادی به سرمایه گذاری ایجاد شد که با آزاد شدن مواد اولیه و فروش از طریق بورس این اقبال کاهش یافته و آمار مربوط نیز در سالهای اخیر کاهش قابل توجهی داشته است. اما با کمی دقت متوجه می شویم که در بخشهایی از تولیدات که در سطح استان دارای مزیت های نسبی خوبی و برخوردار می باشد قریب به نیمی از سرمایه گذاری های استان در این بخشها صورت گرفته است.

بخش معدن

وابستگی مستقیم و غیرمستقیم بخش های صنعت، مسکن، راه و .... به مواد معدنی گویای نقش مهم بخش معدن در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور بوده و صنایع مهمی نظیر ذوب آهن، فولاد، مس، سیمان و .... با تأمین مواد اولیه مورد نیاز خود از ذخایر معدنی، این اهمیت را نمایان می سازد. بررسی های کارشناسی موید این ادعاست که روند رو به رشد جمعیت کشور و نیاز رو به رشد جامعه به مواد معدنی ما را مجبور می سازد تا به اقدامات اکتشافی اهمیت بیشتری بدهیم و در استخراج معادن از فناوری های جدید استفاده نماییم. استان همدان با بیش از 1.7 میلیارد تن ذخیره معدنی دارای ذخایر مناسبی می باشد، این استان با 271 معدن فعال و استخراج سالیانه بیش از 14.4 میلیون تن انواع مواد معدنی و اشتغال برای 2370 نفر جایگاه ویژه ای در کشور دارد و بیش از 28 نوع ماده معدنی از 64 نوع ماده معدنی موجود در کشور، در استان شناسایی شده است. وجود معادن غنی لاشه آهکی ،آرن و شن و ماسه، لاشه ساختمانی، گرانیت خاکستری، سیلیس، فلدسپات و آهن سبب شده استان همدان جزو استان های مستعد و دارای پتانسیل بالا از نظر معدن و صنایع معدنی باشد .بیشترین تعداد معادن استان همدان مربوط به استخراج سنگ آهک و پس از آن سنگ های تزئینی، سنگ لاشه، سیلیس و فلدسپات می باشد.

ارزش افزوده بخش معدن در سال 1389، بالغ بر 237499 میلیون ریال می باشد که از این مقدار بیشترین سهم مربوط به استخراج سنگ و شن و ماسه (133317 میلیون ریال) می باشد. سنگ آهن، سنگ آهک، سنگ های تزئینی و فلدسپات در رتبه های بعدی قرار دارند.

شاخص های محاسبه شده در بخش معدن استان همدان

نسبت تعداد معادن فعال استان همدان به کل کشور : 1.4 درصد

نسبت سرمایه گذاری معادن فعال استان همدان به کل کشور : 1.7 درصد

نسبت اشتغال معادن فعال استان همدان به کل کشور : 2 درصد

نسبت میزان ذخیره معادن فعال استان همدان به کل کشور : 4.6 درصد

نسبت میزان استخراج مواد معدنی معادن فعال استان همدان به کل کشور : 2.8 درصد

نسبت تنوع مواد معدنی معادن فعال استان همدان به کل کشور : 36 درصد

نسبت ارزش افزوده بخش صنعت و معدن استان همدان به کل کشور : 1.27 درصد

لازم به ذکر است در 9 ماهه سال 1391 بالغ بر 20 هزار دلار کالای صنایع معدنی از گمرک استان همدان صادر شده است.

سیمای بخش بازرگانی استان

بخش بازرگانی

استان همدان نیز مانند سایر استانهای این سرزمین پربار زمینه های بسیار مناسبی برای توسعه صادرات به خصوص در بخش کشاورزی و صنایع دستی را داراست و با داشتن قریب به 1400 بنگاه کوچک و بزرگ صنعتی و 190 واحد معدنی و بیش از 10000 کارگاه صنایع دستی و 950 هزار هکتار زمین های قابل کشت و احراز رتبه برتر در تولید برخی محصولات کشاورزی از جمله سیب زمینی، انگور، گردو، گندم، سیر و یونجه استعداد خود را در این زمینه ها به نمایش گذاشته است.

از جمله توانمندیها و مزیتهای نسبی استان همدان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1) مرکزیت سه استان منطقه غرب کشور

2) همسایگی با 2 استان صنعتی مرکزی ( شهرهای ساوه و اراک) و قزوین و امکان سرازیر شدن فعالیت های صنعتی به استان همدان

3) تولید محصولات کشاورزی استراتژیک نظیر گندم، سیب زمینی، یونجه و سیر

4) پتانسیل های معدنی متنوع نظیر سنگهای تزیینی، سیلیس، آهن، سرب، پامیس، گرونا، آندالوزیت، پگماتیت، دولومیت، فلدسپات و امکان توسعه صنایع فرآوری مواد معدنی

5) وجود مراکز آموزش عالی با تنوع رشته های تحصیلی دانشگاهی و غیردانشگاهی

6) پتانسیل های کشاورزی و دامی و امکان ایجاد صنایع تبدیلی مرتبط

7) داشتن امکانات لازم به منظور ایجاد، توسعه و تجهیز شهرک ها و نواحی صنعتی

8) جایگاه توریستی استان در کشور و جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی

9) وجود نیروگاه 1000 مگاواتی برق شهید مفتح

10) خطوط انتقال فرآورده های نفتی از پالایشگاه به همدان به منظور پوشش استان و سایر استان های غرب کشور

11) سابقه طولانی در امر تولید صنایع دستی خصوصاً سفال و سرامیک، منبت کاری، فرش و چرم

12) طرحهای بزرگ در حال ساخت و در حال اجرا نظیر ذوب آهن غرب، فولاد ملایر، فرآوری سیب زمینی، پتروشیمی، راه آهن و ....

{عملکرد صادراتی استان همدان در سال 1389}

ارزش کل صادرات کالا در استان همدان در سال 1389 معادل 135666914 دلار است که حدود 5 درصد از ارزش کل صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص می دهد. صادرات استان در این سال از نظر وزنی 565709 تن بوده است که نسبت به سال گذشته 18 درصد کاهش داشته است که دلیل عمده این تغییرات کاهش در صادرات محصولات کشاورزی است که نسبت به سال گذشته حدود 44 درصد کاهش داشته است. لازم به ذکر است که صادرات استان همدان علاوه بر گمرک استان همدان از طریق سایر گلوگاههای مرزی کشور نیز صادر می شود.

سهم عمده صادرات استان همدان را صادرات بخش صنعت در بر می گیرد که حدود 44 درصد از ارزش کل صادرات استان را به خود اختصاص داده است. علی رغم اینکه میزان صادرات بخش صنعت استان همدان در سال 1389 معادل 538311 تن بوده لکن نسبت به صادرات این بخش در سال گذشته دچار کاهش شده است و دلیل عمده آن نیز کاهش 48 درصدی صادرات سیمان در سال 1389 بوده است که دلیل اصلی آن نیز کاهش قیمت پایه سیمان و افزایش هزینه های حمل و نقل می باشد. همچنین وجود میزان تقاضای قابل قبول در داخل کشور و قیمت مناسب آن بر کاهش صادرات این محصول نیز تأثیر به سزایی گذاشت.

ده قلم عمده صادراتی استان شامل سیمان، کشمش تیزابی، سفال، فرش دستباف، چینی آلات بهداشتی، شیشه دست ساز، جار و بطری شیشه ای، سالامبور گوسفندی، ظروف آلومنیومی و تفلون و لبنیات سهمی معادل 92 درصد از وزن کل صادرات استان را به خود اختصاص داده اند و سایر اقلام که نزدیک به 60 قلم می باشد فقط حدود 8 درصد از صادرات سهم دارند. بیشتر کالاهای استان به کشورهایی نظیر عراق، امارات، اوکراین، امریکا، ای